Na zijn carrière als danser is Jan Kooijman al jaren succesvol als acteur en presentator. Sinds 2017 maakt hij voor KRO-NCRV Hij is een Zij, een programma waarin hij transgenders volgt tijdens hun transitie. 

In het nieuwe seizoen leert Jan bijzondere mensen kennen, zoals een Pakistaanse transvrouw die vluchtte voor haar leven. Ook ontmoet hij een vader die de transitie van zijn kind moeilijk kan accepteren.

Welk verhaal maakt in dit vijfde seizoen van Hij is een Zij de meeste indruk op je?

‘Oei. Dat vind ik lastig om te zeggen. Het voelt alsof ik dan de andere verhalen tekort doe, terwijl ik die net zo goed interessant en mooi vind. Zelfs ervaringen die overlappen met verhalen uit een vorig seizoen, zijn voor mij niet minder indrukwekkend. Dat komt doordat ik steeds met nieuwe, unieke mensen te maken heb met wie ik een band opbouw. Dit jaar volg ik zes transgenders in hun transitie en net als in ieder seizoen proberen we hierbij steeds een nieuwe insteek te zoeken. Zo hadden we in de vorige reeks het verhaal van Mik, die non-binair is en zich man noch vrouw voelt. Onze kijkers zagen toen: dat bestaat dus ook. Want ik vind dat wij er ook zijn om mensen een beetje voor te lichten.’

Jan Kooijman wegkijkend

Waar zit deze keer de nieuwe insteek in?

‘Tot nu toe volgden we vooral jongere transgenders, toch wilde ik al langer graag iemand portretteren die wat ouder is. Iemand die met transgendergevoelens te maken kreeg in een tijd waarin dat onderwerp nog veel moeilijker bespreekbaar was dan nu. Ik ben daarom heel blij dat Ilona in deze reeks zit. Zij is een vijftiger die nu in transitie is. Ze heeft een dochter en werkt op een middelbare school. Ook brengen we het verhaal van een Pakistaanse transvrouw. Zij is naar Nederland gevlucht omdat ze in haar geboorteland serieus in levensgevaar was omdat ze transgender is. Verder leren we een lief elfjarig transmeisje kennen. Zij wordt gedurende haar transitieproces gevolgd door een fotograaf en lijkt wel een echt fotomodelletje. Heel diverse verhalen dus.’

Je volgde de hoofdpersonen gedurende anderhalf jaar. Hoe makkelijk stellen zij zich open voor jou?

‘Het is aan mij om te zorgen dat zij zich comfortabel voelen. Ik heb inmiddels vrij veel ervaring met wat zwaardere thema’s. Ik heb bijvoorbeeld programma’s gemaakt over dwangstoornissen, Nederlanders in buitenlandse gevangenissen en twintigers met een depressie. Ik ben er best in geoefend om mensen op hun gemak te stellen zodat ze hun verhaal kunnen doen. En die zijn soms erg aangrijpend. Ook het traject dat transgenders bewandelen is er een van grote ups en downs.’

Hoe ga je zelf met de zwaardere onderwerpen om? Kun je dat na een draaidag ook weer makkelijk loslaten?

‘Normaal gesproken wel. Maar twee jaar geleden merkte ik dat ik daar toch even moeite mee kreeg. Ik maakte toen voor KRO-NCRV #jesuisdepri, een programma over depressieve twintigers én Hij is een Zij én ik maakte reportages voor De Reünie waarvoor ik ook veel op reis moest. Zo ging ik eens mee met iemand van War Child. We belandden in Uganda in het voormalige gebied van oorlogsmisdadiger Joseph Kony. Ik hoorde de afschuwelijkste verhalen. De combinatie van reizen, vermoeidheid en de problematiek van depressieve mensen en transgenders was toen misschien wat veel.’

Ik ben een wereld gewend waarin vrouwen het voor het zeggen hebben

Waar merkte je dat dan aan?

‘Ik had minder energie. Als ik lekker in mijn vel zit, bruis ik van de ideeën en plannen die ik wil uitwerken. Dat gebeurde helemaal niet meer. Ik was vermoeid en dacht: misschien moet ik wat minder van dit soort programma’s tegelijk maken? Ik ben toen naar Cuba gegaan om de speelfilm Verliefd op Cuba te gaan draaien. Ik hoefde me even alleen op mijn personage te richten en zat heerlijk twee weken op Cuba met Susan Visser en de filmcrew. Dat heeft me goed gedaan. Sindsdien weet ik dat die afwisseling voor mij heel belangrijk is. Acteren is voor mij een creatieve en artistieke uitlaadklep waarmee ik kan opladen. Daardoor krijg ik ook weer meer zin in het maken van mooie human interest-programma’s.’

Belangrijke waarden van KRO-NCRV zijn omzien naar elkaar en een inclusieve samenleving. Hoe vanzelfsprekend zijn die voor jou altijd geweest?

‘Heel erg vanzelfsprekend. Maar ik wijk daarin misschien af van de norm. Ik heb jarenlang professioneel gedanst en ben dus die wereld gewend waarin vooral vrouwen het voor het zeggen hebben. Veel dansgezelschappen worden gerund door vrouwen. Tijdens mijn opleiding waren al mijn docenten vrouw. Ik zat in de klas bij veel meisjes en veel mensen die gay waren. Maar we joegen allemaal dezelfde dromen na. Iedereen respecteerde elkaar daar. Ik geloof ook niet dat je moet denken in tegenstellingen, waar onze huidige maatschappij juist steeds meer naartoe lijkt te gaan. Daar word ik soms wel een beetje verdrietig van. Ik kom uit Rotterdam en zat op de basisschool in de klas met jongens en meiden van diverse komaf. Mijn beste vriendje en vriendinnetje kwamen bijvoorbeeld uit Suriname. Mijn twee dochters gaan nu naar hetzelfde schooltje als waar ik op zat. Je ziet daar een mooie afspiegeling van de samenleving. Daar hebben we bewust voor gekozen.’

Waarom was de keuze voor een gemengde school belangrijk voor jullie?

‘Omdat de wereld er nu eenmaal zo uitziet. En ons gezin ook. Onze kinderen zijn half Chinees. Mijn vrouw is geboren in Suriname en heeft twee Chinese ouders. Wat wij onze dochters vooral willen bijbrengen is dat je lief moet zijn voor anderen en respect moet hebben voor elkaar. We leren ze dat dit losstaat van hoe iemand eruitziet, wat iemands seksuele geaardheid is of waar iemand vandaan komt. Je beoordeelt iemand op zijn of haar gedrag. Dat mag beloond of afgestraft worden.’

Het valt op dat de ouders in Hij is een Zij hun transgender kinderen erg steunen. Loopt dat altijd zo soepel?

‘Het is zeker bij de jongere kinderen heel logisch. Een kind mag sowieso niet op tv zonder ouderlijke toestemming. Dus als ouders het maar onzin vinden wat hun kind doormaakt, zullen ze nooit aan zo’n programma meedoen. Dus in onze verhalen steunen de ouders hun kind inderdaad meestal. Maar dit seizoen hebben we toevallig wel een verhaal van een non-binaire transgender waarvan de vader de situatie ongelooflijk moeilijk vindt. Heel dapper van die man dat hij zijn verhaal bij ons doet. Hij zegt: “Het blijft mijn kind, maar ik zal dit nooit accepteren of begrijpen.” Dat is een harde boodschap, maar wel de realiteit. Hier lopen natuurlijk veel transgenders tegenaan bij hun ouders.’

De school van mijn dochters is een mooie afspiegeling van de samenleving

Verandert die vader gaandeweg het transitieproces nog van mening?

‘Nee. Dat gebeurt niet. Het is grappig hoe wij als mens overal oplossingen proberen te zoeken, terwijl we soms gewoon een verhaal moeten aanhoren zonder te denken: het komt vast ooit goed. Dat is bijvoorbeeld iets wat ik geleerd heb door dat programma te maken over depressiviteit. Als je tegen iemand die zich verschrikkelijk rot voelt zegt: ‘Joh, morgen schijnt het zonnetje weer…’, heeft hij daar helemaal niks aan. Soms mag je dus ook gewoon denken: oké, het is super rottig, maar het is nu eenmaal niet anders. Soms is er geen oplossing. Dat is een inzicht wat dat programma mij heeft opgeleverd.’

Wat heb je geleerd door Hij is een zij te maken?

‘Ik ben door dit programma als mens gegroeid. Dat heeft deels natuurlijk gewoon te maken met leeftijd en ouder worden. Maar groei zit hem ook in wie je ontmoet en welke verhalen je hoort. Uiteindelijk is dat wat jou vormt. Ik denk dat het maken van een programma zoals Hij is een Zij ertoe heeft bijdragen dat ik me een rijker mens voel.’

Zien? Hij is een Zij, vanaf 6 oktober elke dinsdag om 21.15 uur bij KRO-NCRV op NPO 3