De Bisschoppensynode (Latijn: Synodus Episcoporum) is een permanent instituut van het bestuur van de Katholieke Kerk. Het werd ingesteld door paus Paulus VI op 15 september 1965 als respons op de oproep van de Vaders van het Tweede Vaticaans Concilie om de bisschoppelijke collegialiteit beter vorm te geven.
Het woord synode is afgeleid van het Griekse συνοδος, samengesteld uit syn- (= ‘samen’) en hodos (‘weg’). Het betekent letterlijk ‘samenkomst’. In het katholieke en orthodoxe jargon is ‘synode’ een aanduiding voor een vergadering van bisschoppen.
Gezag
In de oosterse en oud-oriëntaalse orthodoxie vormt de Heilige Synode, het college van de voornaamste bisschoppen, de hoogste autoriteit in de kerk in de periodes tussen de concilies. In de Katholieke Kerk is de paus de hoogste autoriteit. Het Tweede Vaticaans Concilie leert in de dogmatische constitutie Lumen Gentium dat de Katholieke Kerk wordt bestuurd door het Bisschoppencollege, maar dat de bisschoppen slechts gezag hebben als zij in eenheid verkeren met de Bisschop van Rome en hem beschouwen als hoofd van het Bisschoppencollege.
Collegialiteit
Paus Paulus VI stelde in 1965 de Bisschoppensynode in als middel om het Bisschoppencollege een duidelijkere rol te geven in het bestuur van de universele kerk. De Bisschoppensynode heeft echter slechts een adviserende rol. Paus Franciscus wil in zijn hervormingsplannen de Bisschoppensynode een sterker profiel geven.
Assemblees
In de Katholieke Kerk worden de daadwerkelijke samenkomsten van de bisschoppen gerealiseerd in de Concilies en in de assemblees van de Bisschoppensynode. Vaak worden deze assemblees ook synodes genoemd. In de Codex van Canoniek Recht uit 1983 (kerkelijk wetboek) wordt over zowel de Bisschoppensynode als over een Bisschoppensynode gesproken. De eerste betreft het permanente instituut, de tweede een synodale assemblee.
Synodevaders
Deelnemende bisschoppen aan deze assemblees worden synodevaders genoemd. De Bisschoppensynode kan in een algemene en in een bijzondere sessie bijeenkomen. Een algemene assemblee is van gewone of van buitengewone aard.
Gewoon Algemeen
Een Gewone Algemene Assemblee wordt door de paus om de drie à vier jaar bijeengeroepen met betrekking tot een kwestie die de universele kerk betreft. Het merendeel van de synodevaders bestaat uit bisschoppen die door hun bisschoppenconferenties zijn afgevaardigd. De overige zijn bisschoppen die de jure deelnemen, bijvoorbeeld leden van het presidium en het secretariaat, hoofden van de departementen van de Romeinse Curie, de leiders van de oosters-katholieke kerken en bisschoppen die rechtstreeks door de paus werden geselecteerd. De uitkomst van deze synode is een pauselijk document, een zogeheten postsynodale apostolische exhortatie.
Buitengewoon Algemeen
Een Buitengewone Algemene Assemblee wordt door de paus bijeengeroepen met betrekking tot een dringende kwestie. De synodevaders hier zijn de voorzitters van de nationale bisschoppenconferenties, de leiders van de oosters-katholieke kerken, de diverse hoofden van departementen van de Romeinse Curie, de leden van het presidium van de assemblee, de leden van de Gewone Raad van de Bisschoppensynode, afgevaardigden van de Unie van Generaal-Oversten, en speciaal door de paus benoemde prelaten en religieuzen. Andere deelnemers zijn katholieken die met betrekking tot de kwestie deskundig zijn en gelovigen die benoemd zijn tot toehoorders.
Bijzonder
Een Bijzondere Assemblee wordt door de paus bijeengeroepen met betrekking tot een actuele kwestie die speelt in een bepaald deel van de Kerk, zoals een kerkprovincie of een regio. Deelnemers daarvan zijn de bisschoppen van de betreffende particuliere kerk en zij die door de paus benoemd zijn. Voorbeeld daarvan is de Bijzondere Synode van de Bisschoppen van Nederlandin 1980.
Hervorming
In het najaar van 2018 vaardigde paus Franciscus de apostolische constitutie Episcopalis communio uit, waarmee hij meer betekenis gaf aan de synodaliteit van de katholieke kerk. Opmerkelijk is artikel 18, waarin staat dat als de paus het slotdocument van een synode uitdrukkelijk goedkeurt, het dan beschouwd moet worden als een uiting van het petrinisch leergezag.
Overzicht van alle synodes en hun themata:
- 1967 Gewoon Algemeen I:
behoud en versterking van het katholiek geloof - 1969 Buitengewoon Algemeen I:
samenwerking tussen de Heilige Stoel en de Bisschoppenconferenties - 1971 Gewoon Algemeen II:
priesterschap en gerechtigheid in de wereld - 1974 Gewoon Algemeen III:
evangelisatie in de moderne wereld - 1977 Gewoon Algemeen IV:
catechese in onze tijd - 1980 Bijzonder:
Nederland - 1980 Gewoon Algemeen V:
de christelijke familie - 1983 Gewoon Algemeen VI:
boete en verzoening in de missie van de kerk - 1985 Buitengewoon Algemeen:
20ste verjaardag van de afsluiting van het Tweede Vaticaans Concilie - 1987 Gewoon Algemeen VII:
de roeping en de missie van de lekengelovigen in de kerk en in de wereld - 1990 Gewoon Algemeen VIII:
de vorming van priesters in de hedendaagse omstandigheden - 1991 Bijzonder:
Europa I - 1994 Bijzonder:
Afrika - 1994 Gewoon Algemeen IX:
het godgewijde leven en zijn rol in de kerk en in de wereld - 1995 Bijzonder:
Libanon - 1997 Bijzonder:
Amerika - 1998 Bijzonder:
Azië - 1998 Bijzonder:
Oceanië - 1999 Bijzonder:
Europa II - 2001 Gewoon Algemeen X:
de bisschop, dienaar van het Evangelie van Jezus Christus voor de hoop van de wereld - 2005 Gewoon Algemeen XI:
de eucharistie, bron en hoogtepunt van het leven en de missie van de kerk - 2008 Gewoon Algemeen XII:
het Woord van God in het leven en de missie van de kerk - 2009 Bijzonder:
Afrika II - 2010 Bijzonder:
Midden-Oosten - 2012 Gewoon Algemeen XIII :
de nieuwe evangelisatie voor de overdracht van het christelijk geloof - 2014 Buitengewoon Algemeen III:
de pastorale uitdagingen van het gezin in de context van evangelisatie - 2015 Gewoon Algemeen XIV:
de roeping en de missie van het gezin in de Kerk en in de hedendaagse wereld - 2018 Gewoon Algemeen XV:
jongeren, het geloof en de onderscheiding van de roeping - 2019 Bijzonder:
Amazonië - 2023 Gewoon Algemeen XVI:
Voor een synodale Kerk: communio, participatie en missie