Een karthuis is een kartuizerklooster. De architectonische indeling van karthuizen weerspiegelt het typische kartuizerleven. Het klooster is een complex van gebouwen; bijzonder element daarbij is de verzameling eenmanshuisjes waarin iedere kartuizer een teruggetrokken leven leidt.

In onbruik geraakt woord
'Karthuis' is het in onbruik geraakte Nederlandse woord voor kartuizerklooster. In het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal van Van Dale staat het niet. Het woord werd vroeger verschillend gespeld: karthuis, kartuis, karthuize of kartuize.

Cartusia
'Karthuis' is afgeleid van het eerste kartuizerklooster ter wereld: La Grande Chartreuse in de Franse Alpen. Dit klooster werd zo genoemd omdat het zich bevond in het Chartreuse-gebergte, waarvan de Latijnse benaming Cartusia of Carthusia was.

Charterhouse
Omdat La Grande Chartreuse model stond voor alle kluizenarijen van de kartuizers, noemde men hun kloosters chartreuses. De Nederlandse vertaling daarvan werd 'kartuize' of 'karthuis'. De letter h leverde de associatie met 'huis' op. Deze associatie was praktisch vanwege de opbouw van een kartuizer kloostercomplex, onder andere bestaand uit een verzameling monnikenhuisjes of -cellen. Deze associatie met huisje is ook terug te zien in het Engelse woord voor karthuis: charterhouse. Het woord chartreuse luidt in andere talen: certosa (Italiaans), cartuja(Castilliaans), cartoixa (Catalaans), cartuxa (Portugees), Kartause of Karthause (Duits).

Huisjes
Een karthuis bestaat uit een reeks individuele monnikenhuisjes, die door een kruisgang met elkaar verbonden zijn, én een complex van gezamenlijke gebouwen, zoals de kloosterkerk, de kapittelzaal, de refter, de bibliotheek en de werkplaatsen. De kartuizer is op de eerste plaats monnik (van het Griekse monachos: 'alleenstaande'). De meeste tijd brengt hij daarom eenzaam in zijn huisje door. Op gezette tijden is er sprake van gemeenschappelijkheid, zoals bij het bidden van de voornaamste delen van het Officie, de Mis en de maaltijd op zon-en feestdagen.

Zie verder het lemma Kartuizers.