In de Cypriotische plaats Morphou is een heilige begraven die volgens een plaatselijke overlevering de kluizenaar Mamas was. Gek genoeg wordt hij vereenzelvigd met de grote martelaar Sint Mamas van Caesarea.

Kluizenaar
Er is iets merkwaardigs aan de hand met de verering van Sint Mamas op Cyprus. Daar wordt de beroemde 3de-eeuwse martelaar van Caesarea in Cappadocië vereenzelvigd met een Cypriotische heremiet uit de 12de eeuw. Volgens een lokale overlevering leefde er in Noord-Cyprus tijdens de Byzantijnse periode een kluizenaar die weigerde om belasting te betalen. Deze heremiet, Mamas genaamd, leefde in een grot in de buurt van Morphou (het huidige Güzelyurt in de Turkse Republiek van Noord-Cyprus).

Leeuw
Volgens de legende werd hij vanwege zijn weigering om belasting te betalen door soldaten gearresteerd en naar de hoofdstad gebracht. Onderweg zagen ze hoe een leeuw op het punt stond een lam te doden. Mamas kreeg medelijden met de prooi en redde het dier uit de bek van de leeuw. Hij nam het lam in zijn armen, besteeg de leeuw en bereed het roofdier. Zo arriveerde hij in de stad. De Byzantijnse autoriteiten waren er zo van onder de indruk dat ze hem vrijstelden van belasting.

Turken
Boven het graf van Sint Mamas in Morphou werd een kerk gebouwd. Toen die in verval was geraakt werd een gotische kerk bovenop de ruïnes gebouwd. In de 18e eeuw verscheen er het Sint-Mamasklooster. Na de Turkse invasie van Noord-Cyprus in 1974, waarbij vele christelijke godshuizen kwaadschiks aan de eredienst werden onttrokken, werden kerk en klooster onderdeel van een archeologisch staatsmuseum. Slechts één keer per jaar staan de Turkse autoriteiten toe dat de kerk voor de liturgie wordt gebruikt. Dat is de week van 2 september, feestdag van Sint Mamas. Dan mogen Griekstalige Cyprioten, onder politietoezicht, de populaire heilige vereren.

Genezingen
De sarcofaag van Sint Mamas bevindt zich in de noordzijde van de kerk. Uit de steen van de tombe zou een geneeskrachtige vloeistof worden afgescheiden. Deze zou vooral helpen tegen oorkwalen en babyziektes. Gelovigen die zouden zijn genezen lieten er daarom ex-voto's in de vorm van een oor of een baby achter.

Aangespoeld
De in Güzelyurt (Morphou) begraven heilige zou volgens een andere overlevering toch de Sint Mamas van Caesarea zijn. Na diens marteldood zouden verwanten van hem een zeegraf hebben gegeven. De lijkkist kwam terecht in de Baai van Morphou en spoelde daar op het strand aan. Daar vond een man de lijkkist. Hij ging naar huis om twee ossen te halen en vier zoons. De kist bleek zo zwaar te zijn dat hij slechts met grote moeite landinwaarts kon worden vervoerd. Toen de vader en diens zoons waren uitgeput besloten ze de kist ter plekke te begraven. Daarbovenop verscheen de Byzantijnse kerk.

Byzantijns regiment
Weer een andere overlevering vertelt dat het Byzantijnse regiment dat in de regio Morphou gelegerd was, Sint Mamas van Caesarea als schutspatroon had. Deze militairen zouden de verering voor hun beschermheilige daar hebben geïntroduceerd.

Dorp in zuiden
In Zuid-Cyprus bevindt zich een dorp dat naar Sint Mamas is genoemd: Άγιος Μάμας (Ayios Mamas). Op de website van dit Griekstalige dorp staat dat haar naamgever de 3de-eeuwse martelaar is. Er wordt echter ook geschreven over de overlevering van Morphou. Opmerkelijk is dat hier gezegd wordt dat de kluizenaar Mamas geen belasting wilde betalen aan de Ottomaanse autoriteiten. De Ottomanen veroverden Cyprus echter pas in 1571. Het lijkt erop dat Sint Mamas hier wordt ingezet in het Grieks-Turkse conflict.

Icoon
Op veel iconen van Sint Mamas van Caesarea zien we een jongeman die een leeuw berijdt en een lam bij zich draagt. Dit beeld komt overeen met het verhaal van de 12e-kluizenaar die op een leeuw de Cypriotische hoofdstad binnenrijdt.