Op 15 september, daags na het feest van Kruisverheffing, gedenkt de Kerk de zeven lijdensmomenten van Maria. Deze gedachtenis heet in het Nederlands taalgebied Onze Lieve Vrouw van Smarten.
Mater Dolorosa
'Onze Lieve Vrouw van Smarten' en 'Moeder van Smarten' (Latijn: Mater Dolorosa, of: Beata Maria Virgo Perdolens) behoren tot de vele aanduidingen van de Heilige Maagd Maria.
Achtergrond
Het gebruik om in lange litanieën het lijden van Christus' moeder te bezingen stamt uit het oosters christendom. In de middeleeuwen zijn ook de gelovigen in de westerse kerk Maria's smarten gaan vereren. Een speciale dag ter gedachtenis aan haar lijden werd voor het eerst vastgesteld door de Provinciale Synode van Keulen in 1413. Deze synode was een reactie op het optreden van de Hussieten, aanhangers van de Boheemse theoloog en reformator Jan Hus. Onze-Lieve-Vrouw-van-Smarten werd ingesteld als een blijk van eerherstel vanwege de iconoclastische activiteiten van de Hussieten. De synode stelde deze gedachtenis vast op de vierde vrijdag na Pasen.
Zeven smarten
Vanwege de bijzondere betekenis van het getal zeven werden er zeven smarten van Maria onderscheiden. Deze smarten (in oudere en Vlaamse literatuur ook wel 'de zeven weeën' genoemd) gaan waarschijnlijk terug op de responsories van de Metten, waar ze voor het eerst als zevental werden gepresenteerd. Het betreft hier:
I. De lijdensvoorzegging door Simeon (Lc. 2: 34-35);
II. De vlucht naar Egypte (Mt. 2:13);
III. Het verlies van het goddelijk Kind in de tempel (Lc. 2, 43-45);
IV. De ontmoeting met haar kruisdragende Zoon (Lc. 23:25);
V. Jezus sterft aan het Kruis (Joh.19:25);
VI. Maria ontvangt haar gestorven Zoon (Mt. 27:57-59);
VII. Maria bij de graflegging van Jezus (Joh. 19 40-42).
Tot de oudst bekende literatuur over de zeven smarten behoort een traktaatje van de kerkleraar Sint Bernardus van Clairvaux, dat in de Nederlandse literatuur werd omgewerkt in verschillende 'Marienclagen'.
Servieten van Maria
De Orde der Servieten van Maria werd in 1233 opgericht door zeven vooraanstaande Florentijnen. In 1264 stichtte deze orde een vereniging ter bevordering van de devotie tot de zeven smarten van Maria. Zij brachten een rozenkrans in omloop met zeven tientjes, speciaal bedoeld om de zeven smarten te overdenken.
Iconografie
Iconografisch wordt Onze Lieve Vrouw van Smarten weergegeven met zeven zwaarden die haar hart doorboren. Ook worden de verschillende smarten afzonderlijk weergegeven. De bekendste daarvan is de Piëta (Italiaans: Pietà), een afbeelding van de Heilige Maagd met het lichaam van haar overleden Zoon op schoot. Veel voorkomend zijn ook beelden van Maria die weent. Daarbij zijn de tranen vaak weergegeven door kristallen.
Feest van de Zeven Smarten
Het feest van de Zeven Smarten werd oorspronkelijk door de Servieten van Maria ingesteld. In 1688 verleende paus Innocentius XI officiële goedkeuring aan deze gedachtenis, die sindsdien geldt als een van de zogenoemde kleine Mariafeesten. Paus Benedictus XIII schreef het feest in 1727 voor de gehele Kerk voor. Het werd onder de naam Compassio van O.L. Vrouw gevierd op de vrijdag vóór Passiezondag. Paus Pius VII stelde de datum in 1814 (na zijn bevrijding uit Napoleons gevangenschap) vast op 15 september. Deze datum hangt samen met het feest van Kruisverheffing op de dag ervoor. Op 14 september gedenkt de Kerk de Verlossing die aan het Heilig Kruis werd gebracht.
Stabat Mater
In het Officie van Onze-Lieve-Vrouw-van-Smarten wordt als hymne het Stabat Mater gezongen.
Patrones van Slowakije
Onze Lieve Vrouw van Smarten is de patrones van Slowakije, de staat Mississippi in de Verenigde Staten en de Italiaanse stad Mola di Bari. In Nederland zijn kerken aan haar gewijd in Oud-Zevenaar, Roosendaal, Bergharen en Hoorn. Ook de kluiskerk in Warfhuizen is aan haar gewijd.