Met de Heilige Familie wordt bedoeld Sint Jozef, de Heilige Maagd Maria en het Kerstkind Jezus. In de Romeinse ritus van de Katholieke Kerk wordt het feest van de Heilige Familie gevierd op de zondag onder het Kerstoctaaf.

Gezin van Nazaret
De Heilige Familie wordt in de liturgie 'het gezin van Nazaret' genoemd. Volgens het Lucas-evangelie was Nazaret de stad van Jozef. Daar groeide het Kerstkind op, 'nam toe in krachten, werd vervuld van wijsheid en de genade Gods rustte op Hem', schrijft Lucas. In het Matteüs-evangelie vlucht de Heilige Familie na de geboorte in Bethlehem naar Egypte, omdat Herodes het op het Kerstkind gemunt heeft. Na Herodes' dood keert het gezin naar Juda terug. Daar krijgt Herodes' zoon Archelaüs echter de macht, waarop Jozef besloot uit te wijken naar Galilea in het noorden omdat hij het in Juda nog niet veilig acht. Het gezin vestigt zich in Nazaret.

'Eert uw vader en moeder'
Volgens de kerkelijke leer gehoorzaamde, eerbiedigde en beminde Christus zijn aardse ouders. De theologische betekenis daarvan is dat de mensgeworden God de mensheid redde door de Tora te volgen en zich onderdanig te maken aan mensen.

Innige band met Jozef
Jozef was in Nazaret timmerman. Volgens de traditie leerde hij Jezus het timmermansvak. Jezus had een innige band met Sint Jozef, die Hij op diens sterfbed troostte en kracht gaf, aldus de vrome overlevering.

Hoeksteen van de samenleving
De christelijke leer beschouwt het gezin als de hoeksteen van de samenleving. De Heilige Familie staat model voor het christelijk huisgezin. Doel van het gezin is God te dienen en voor elkaar te leven, aldus het liturgisch gebed op het feest van de Heilige Familie.

Leo XIII
Paus Leo XIII gaf vanaf 1893 het feest als mogelijkheid op de derde zondag na Driekoningen. In 1920 voerde Benedictus XV het feest voor de gehele Kerk in, maar nu op de eerste zondag na Driekoningen – dichter bij Kerstmis. Vanaf 1969, na de liturgische hervormingen van het Tweede Vaticaanse Concilie, vindt het feest plaats op de zondag onder het Kerstoctaaf. Valt 28 december op een zondag, dan maakt het feest van Onnozele Kinderen plaats voor dat van de Heilige Familie. Wanneer Kerstmis op een zondag valt, wordt het feest echter op 30 december gevierd, dit omdat de zondag na Kerstmis in dat geval op 1 januari valt, de dag van het hoogfeest van Maria Moeder Gods.

Afbeeldingen
In de westerse kunst wordt de Heilige Familie vaak alleen afgebeeld, maar ook in gezelschap verkerend van Johannes de Doper als kind. Soms ook met diens moeder Elisabet, de nicht van Maria.

JMJ
Een populaire afkorting van de Heilige Familie is JMJ: Jezus, Maria en Jozef.

Sagrada Familia
De beroemdse kerk die aan de Heilige Familie is toegewijd is de door Antoni Gaudí ontworpen basiliek Sagrada Familia in Barcelona.