Een boek schrijven over je eigen verlegenheid is niet makkelijk. Want ja, daar komen natuurlijk interviews van en die zijn doodeng als je verlegen bent. Manouk schreef erover in NRC, de krant waar ze voor werkt: ‘Regelmatig word ik badend in het zweet wakker. In een terugkerende nachtmerrie moet ik met mijn hoofd op televisie om het te promoten. Ik zie mezelf van angst flauwvallen. Mijn hoofd dat tegen de rand van een talkshowtafel knalt, een camera die net te laat wegdraait, overal bloed.’

Toch deed ze het. En ging ze ook de interviews aan. Verlegen is ze nog steeds, maar haar angststoornis heeft ze overwonnen. Sterker: haar verlegenheid zit haar niet meer in de weg. Ben je zelf verlegen of ken je mensen die verlegen zijn? Dan is dit wat je moet weten.

1 Het komt meer voor dan je denkt

‘Iedereen is wel eens verlegen, maar vijftien procent van de mensen is het écht, zij zijn in relatief veel situaties verlegen. En ongeveer de helft van die vijftien procent ontwikkelt een angststoornis. Daar hoorde ik ook bij. Ik kwam erachter toen ik psychologie studeerde en leerde over bloosangst. Ik dacht: dat heb ik ook. Dat kwam niet zozeer door mijn verlegenheid, maar omdat het in deze maatschappij niet is toegestaan om verlegen te zijn. Ik probeerde het te verbergen, maar daardoor werd het alleen maar erger.’

2 Verlegenheid zit ook in je genen

We doen nog te vaak alsof je verlegenheid van je af kan schudden of kan genezen, maar dat is lang niet altijd zo. Het is een eigenschap die voor vijftig procent genetisch is bepaald. Je opvoeding en omgeving bepalen de rest. Je kunt de scherpe randjes er wel af halen, 'maar het is niet mogelijk om je temperament te veranderen en een brutaal of spontaan persoon worden.’

3 Verlegen mensen dragen regelmatig een masker

‘Verlegen mensen herken je lang niet altijd. Ze zijn vaak heel bedreven in het verbergen van hun verlegenheid. Ik had ook allemaal strategieën ontwikkeld om me extraverter voor te doen. Ik stelde bijvoorbeeld altijd vragen, want dat was een goeie truc om de aandacht van mezelf af te wenden. Iemand die heel zelfverzekerd overkomt, zou dus zomaar extreem verlegen kunnen zijn. Het is een masker dat je opzet om vrij te kunnen zijn. Denk maar aan Beyoncé, die zegt verlegen te zijn in grote groepen, maar Sasha Fierce wordt (haar alter ego, red.) als ze op het podium staat.’

4 Verlegenheid is geen gebrek

De meeste mensen denken dat verlegenheid een zwakte is, maar het is geen foutje van de natuur. Het heeft een functie. Dat zie je ook in het dierenrijk. In biologisch opzicht is verlegenheid nuttig voor de overleving van soorten en ook op individueel niveau kan het handig zijn. Zelfs vogels zijn op een bepaalde manier verlegen. Als je twee brutale koolmeesjes bij twee verlegen koolmeesjes zet en de brutale koolmeesjes gaan vechten, gaan de verlegen koolmeesjes eerst het gedrag van die brutale koolmeesjes observeren. Dan pas vallen ze de brutale koolmees die had verloren aan.’

Die voordelen uit het dierenrijk zie je ook bij mensen: zo nemen verlegen mensen minder snel risico’s en kunnen ze vaak beter observeren. Gemiddeld gezien zijn ze wat loyaler en bedachtzamer. Dat zijn mooie eigenschappen. Verlegen mensen nemen veranderingen in hun omgeving beter waar omdat ze wat introverter en gevoeliger zijn. Zo zorgen ze voor balans met de brutalen.’

5 Goedbedoelde tips werken averechts

‘Kom eens vooraan staan’ of ‘Je hoeft niet zo stil te zijn’: het zijn bekende aansporingen van niet verlegen mensen die de verlegen mensen uit hun schulp proberen te krijgen. Maar als je verlegen bent, zijn dit soort aansporingen juist een bevestiging dat je het verkeerd doet. Ouders en docenten spelen hier een ontzettend belangrijke rol in. Tegen deze mensen zou ik willen zeggen: push niet te veel. Schrik niet als mensen wat solitair zijn. Ga liever naast iemand zitten en maak een kletspraatje in plaats van diegene uit zijn schulp te forceren door erop te wijzen dat 'ie zo stil is. Dat werkt namelijk averechts.’

Tip voor iedereen die minder verlegen wil zijn

‘Gedragstherapie kan erg fijn zijn als de angst het overneemt. Mij heeft het enorm geholpen. Maar wat ik de meest waardevolle tip vond is misschien wel die van hoogleraar Kees van Oers. Hij pleit voor ‘habitatmatching’. Ga op zoek naar een omgeving waar je je goed bij voelt. Richt je leven in naar je eigen verlegenheid. Het is goed om dingen te proberen die je spannend vindt, als het maar niet té spannend wordt. Doe lekker alles in je eigen tempo en zie je verlegenheid vooral niet als iets wat verkeerd is. Het is namelijk oké om verlegen te zijn.’

Foto: Leonie van Egmond