Je denkt misschien dat je zelf beslist wat je denkt en doet, maar nee: onze keuzes worden veelal door reclamemakers bepaald. In het nieuwe programma Brainhack ontdek je hoe dat werkt én hoe het anders kan.
Tekst: Marjolein de Jong | Beeld: KRO-NCRV
Hersenen hacken
Stel, je loopt door een winkelstraat. Op een reclamebord prijkt een sappige hamburger. Op een bankje zit iemand verlekkerd een burger te eten. In de winkel hoor je een reclamespotje over een nieuwe soort burger. Vervolgens loop je een restaurant in en ruik je een verleidelijke barbecuegeur. Hoe groot is dan de kans dat je uiteindelijk een hamburger bestelt?
Dit is een voorbeeld van een experiment uit het nieuwe programma Brainhack. Hierin proberen presentatoren Ersin Kiris (Keuringsdienst van waarde) en Anna Gimbrère (Pointer) jongeren op allerlei slimme manieren te beïnvloeden. Ze doen in feite na wat reclamemakers dagelijks doen: hersenen van consumenten 'hacken'.
Positief én negatief hacken
Brainhacking betekent dat een persoon of organisatie 'inbreekt' in je hersenen en vervolgens je gevoelens, gedachten en handelingen beïnvloedt. Dit gebeurt de hele dag door; van abri’s met posters tot reclamespotjes op de radio en aanbiedingen in de supermarkt. Het gaat van relatief onschuldige methoden ('op=op!') tot manieren waarbij iemand wordt verleid om geld uit te geven aan bijvoorbeeld gokken of sigaretten.
Gelukkig kun je ook op een positieve manier iemands gedrag beïnvloeden. En dat kan al heel laagdrempelig, bijvoorbeeld door eens een dag lang naar iedereen die je tegenkomt te glimlachen. Wedden dat je heel veel glimlachjes terugkrijgt en met een positief 'gehackt' brein de dag afsluit?
Inspelen op instinct
Margriet Sitskoorn, hoogleraar klinische neuropsychologie en schrijver van het boek Hersenhack, legt de proefpersonen na afloop van het experiment uit wat er is gebeurd. En hoe het komt dat de mens zo beïnvloedbaar is. Ze vertelt: ‘Brainhacking speelt in op bepaalde instincten van de mens. Bijvoorbeeld onze behoefte om ergens bij te horen. Of om heel ingewikkelde situaties te begrijpen, zoals oorlogen of klimaatrampen. We willen een quick fix: een logisch verhaal dat een oplossing biedt en zo gevoelens van ongemak en stress wegneemt. Door de kijkers van dit soort mechanismes bewust te maken, kunnen zij zich beter tegen brainhacking wapenen. Dat is zeker voor jongeren belangrijk, omdat zij via digitale media continu beïnvloed kunnen worden. Daarbij kunnen zij als gevolg van steeds slimmer wordende technieken, zoals AI (kunstmatige intelligentie, red.) makkelijk in bepaalde informatiestromen worden meegetrokken.’
Geurmachine
Maar dat wapenen tegen brainhacking blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Dat merkte presentator Ersin Kiris tijdens de opnamen van het hamburger-experiment. Ersin: ‘Ik dacht dat ik er niet in zou trappen, omdat ik precies wist op welke manieren we de jongeren gingen beïnvloeden. Maar het ging mis toen ik eenmaal bij de geurmachine stond die een hamburgerlucht produceerde. Vanaf dat moment kon ik alleen nog aan een burger denken. En ’s avonds na de opnamen heb ik er een gehaald.’
Wat Ersin hier beschrijft, zou elke supermarktbezoeker kunnen gebeuren. Let maar eens op de geuren van appeltaart en versgebakken broodjes die je bij de broodafdeling tegemoet komen: loopt het water je al in de mond? Let dan op: geuren wekken trek op, waardoor je meer in je mandje legt. Zo zijn er meer dingen waar je op kunt letten bij het doen van aankopen. Margriet: ‘Wees extra alert als er een heel snelle oplossing beloofd wordt voor een probleem of wanneer je direct moet beslissen.’
Lekkere geuren wekken trek op, waardoor je meer koopt
Wil ik dit echt?
Om jezelf te wapenen tegen brainhacks, is het van belang om je prefrontale cortex te trainen. Met dit deel van de hersenen kunnen we impulsbeslissingen - die vaak niet zo goed zijn voor ons - onderdrukken. Je traint dit hersendeel door jezelf te voeden met positieve informatie over datgene waar je écht voor wil kiezen.
Ersin geeft hier een concreet voorbeeld van: ‘Stel, je wilt alleen nog maar veganistisch, biologisch of vegetarisch eten. Dan train je je prefrontale cortex door veel te lezen over de positieve invloed daarvan op het milieu, je gezondheid en dierenwelzijn.’ Margriet: ‘Op die manier creëer je in je hersenen een stevige basis van opvattingen. Zo ben je minder gevoelig voor brainhacking. En dan vraag je je eerder af: heb ik dit nu écht nodig? Is dit wel goed voor mij of voor mijn omgeving? Wil ik dit echt of ben ik nu beïnvloed?’
Bewust kiezen
Opvoeding speelt ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van de prefrontale cortex. Margriet: ‘Iemand die in een veilige, harmonieuze omgeving is opgegroeid, is over het algemeen minder gevoelig voor invloeden van buitenaf.’ En dat is belangrijk, want in de toekomst gaat brainhacking alleen maar een grotere rol spelen.
Margriet: ‘We zien nu al hoeveel invloed het kan hebben op verkiezingsuitslagen of op iemands mening over bijvoorbeeld klimaatverandering of vaccineren. Bij dat soort grote thema’s worden dezelfde mechanismes ingezet die gebruikt worden om jou dat sportdrankje te laten drinken. Daarom is het belangrijk om dat in dit programma te laten zien en je daar bewust van te worden.’
Brainhack is vanaf 15 januari te zien om 22.00 uur bij KRO-NCRV op NPO 3.
Vertel. magazine
Dit artikel komt uit ons magazine Vertel. Wil je meer verhalen lezen? Vraag dan nu een gratis proefnummer aan van Vertel.
