Het Latijnse 'urbi et orbi' betekent 'aan stad en wereld'; het is in het bijzonder de benaming voor de zegen die de paus tijdens hoogfeesten als Pasen en Kerstmis geeft aan de stad Rome en de wereld.

Stad en wereld
Urbi et orbi betekent letterlijk 'aan stad en wereld'. In het algemeen werd de uitdrukking vroeger gebruikt als een pauselijke handeling of uitlating niet alleen voor de stad (urbs) Rome, maar voor de gehele katholieke wereld (orbis) was bedoeld.

Plechtige zegen
Meer in het bijzonder werd urbi et orbi op den duur gebruikt voor de plechtige zegen met volle aflaat, die de Bisschop van Rome bij bepaalde gelegenheden uitsprak vanaf de balkons van de belangrijkste basilieken van de stad.

Hoogfeesten
De zegen urbi et orbi werd van oudsher vanaf de façade van de Sint-Pietersbasiliek uitgesproken op Witte Donderdag, met Pasen en op het hoogfeest van de H.H. Petrus en Paulus. Op Hemelvaartsdag sprak de paus de zegen uit vanaf de Sint-Jan van Lateranen en op de feestdag van O.L. Vrouw Tenhemelopneming vanaf de Santa Maria Maggiore. 

Bijzondere gelegenheden
Het urbi et orbi klonk verder bij bijzondere gelegenheden, zoals in de Sint-Pieter als er een paus werd gekroond, in de Sint-Jan wanneer een Paus de troon besteeg en bij verschillende gelegenheden tijdens een Heilig Jaar of Jubileum, ten overstaan van uit de hele wereld naar Rome getrokken pelgrims.

Pius IX weigert
Toen in 1870 de Kerkelijke Staat door Italië werd geannexeerd en de paus zijn wereldlijke macht verloor, weigerde de toenmalige paus Pius IX (1846-1878) nog langer de zegen 'voor stad en wereld' uit te spreken. De Heilige Stoel leefde tientallen jaren op gespannen voet met de machthebbers in Rome.

Pius XI verzoent
Paus Pius XI (1922-1939) herstelde het urbi et orbi direct na zijn verkiezing in ere om op die manier als het ware een begin te maken met de verzoening tussen de Kerk en de Italiaanse staat. Deze verzoening leidde uiteindelijk in 1929 tot het verdrag van Lateranen, waarbij Vaticaanstad als onafhankelijke, soevereine staat werd erkend.

Kerst en Pasen
Tegenwoordig wordt het urbi et orbi feitelijk alleen nog uitgesproken met Kerstmis en Pasen en bij bijzondere gelegenheden zoals het aantreden van een nieuwe paus. Dat laatste doet hij na het Habemus Papam. Sinds paus Johannes Paulus II geldt de gewoonte dat de nieuwgekozen paus voorafgaand aan de zegen een korte toespraak houdt. Paus Paulus VI gaf na zijn verkiezing niet de zegen urbi et orbi maar een gewone bisschoppelijke zegen.

Bloemen
Met Pasen spreekt de paus bij gelegenheid van het urbi et orbi sinds enige jaren steevast in het Nederlands zijn waardering uit voor de versiering van het Sint-Pietersplein door Nederlandse bloemisten. De op typerende wijze uitgesproken 'Bedankt voor de bloemen' door Johannes Paulus II werd in Nederland een gevleugelde uitspraak.

Tekst
Sancti Apostoli Petrus et Paulus,
de quorum potestate et auctoritate confidimus,
ipsi intercedant pro nobis ad Dominum.
Volk: Amen.

Precibus et meritis beatæ Mariae semper Virginis,
beati Michaelis Archangeli,
beati Ioannis Baptistæ et sanctorum Apostolorum Petri et Pauli
et omnium Sanctorum misereatur vestri omnipotens Deus
et dimissis omnibus peccatis vestris,
perducat vos Iesus Christus ad vitam æternam.
Volk: Amen

Indulgentiam, absolutionem
et remissionem omnium peccatorum vestrorum,
spatium verae et fructuosae pænitentiæ,
cor semper pænitens et emendationem vitae,
gratiam et consulationem sancti Spiritus
et finalem perseverantiam in bonis operibus,
tribuat vobis omnipotens et misericors Dominus.
Volk: Amen

Et benedictio Dei omnipotentis:
Patris et Filii et Spiritus Sancti
descendat super vos et maneat semper.
Volk: Amen.

Vertaling
Mogen de heilige apostelen Petrus en Paulus, wier macht en gezag wij uitoefenen, zelf voor ons bidden tot de Heer.
Allen: Amen.
Door de gebeden en de verdiensten van de heilige Maria, altijd maagd, van de heilige aartsengel Michaël, de heilige Johannes de Doper, en de heilige apostelen Petrus en Paulus en alle heiligen, moge de almachtige God zich over u ontfermen, al uw zonden vergeven, en moge Jezus Christus u geleiden tot het eeuwige leven.
A: Amen.
Moge de barmhartige Heer u kwijtschelding, vrijspraak en vergeving van al uw zonden, de ruimte van een ware en vruchtbare boetedoening, een altijd boetvaardig hart en verbetering van leven, de genade en wijsheid van de Heilige Geest en uiterste volharding in goede werken geven
A:Amen.
En moge dan de zegen van de Almachtige God: van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest op u nederdalen en daar altijd blijven.
A: Amen.